Andricus kollari - plantengallen digitaal herbarium

laatst bewerkt (y.m.d): 2011.01.15

Andricus-galsoorten: Knikkergal

Andricus-galsoorten

Andricus galsoorten worden veroorzaakt door Galwespen. De meeste soorten galwesp binnen het andricus-geslacht hebben twee generaties, en kennen waardwisseling (dus veroorzaken ook twee soorten gallen).
Bij generatiewisseling ontstaat afwisselend een agame generatie (♀♀) en een bigame generatie (♀♂).
Die wisseling van waard(-plant) bij de Andricus-soorten kan zijn dezelfde soort eik op een andere plek, of een ander soort eik.

Andricus (gal-)soorten op deze site: Andricus index

	Gal maker:		Andricus kollari [Hartig, 1843] [Oud.]Cynips kollari, Cynips lignicola, Cynips quercus-petioli, [Oud.]Cynips tinctoria, Andricus circulans
	Op/On:		Quercus sp. ( Quercus robur L / Quercus cerris L.)

De gal is bekend onder de namen Knikkergal, of Galnoot (of in het Engels Marble gall). Een Knikkergal valt niet snel van de boom. Vaak zie je oude exemplaren van vorige jaren nog hangen. Ze zijn dan inmiddels bewoond door andere dieren, zoals oorkruipers.
Knikkergallen kunnen er heel verschillend uitzien. Daar is onderzoek naar gedaan. Als een schimmel de gal parasiteert, wordt het galoppervlak korrelig en knobbelig. Het gaat om Phoma gallorum [Briard], een Sphaeriales.

De Knikkergalwesp heeft twee generaties, en doet aan waardwisseling. De gal komt in Nederland voor op Zomereik en Wintereik. Zuidelijker in Europa komt de soort ook voor op Zachtharige eik (Quercus pubescens).
In een bomentuin (arboretum) is deze gal ook waargenomen op enkele andere soorten eik, zoals de Bergeik en Canarische eik. Dat zijn soorten die makkelijk kruisen met Zomereik.

Het Vogelnestgalletje komt voor op Moseik (in Nederland) of op Kurkeik (Spanje, Portugal). In die bomentuin is deze gal ook waargenomen op Bergeik (of Spaanse) eik, en de Canarische (of Algerijnse) eik.
En dat is veel merkwaardiger. Want dat verwacht je niet. Dat klinkt alsof waardwisseling soms overbodig is.

Levenscyclus Knikkergalwesp:
Uit de Knikkergal ontstaat een bigame (♀♂) galwesp generatie. Deze legt eieren op de moseik. Daarop ontstaat dan het Vogelnestgalletje (Andricus kollari forma circulans Mayr). En uit deze gal ontstaat een agame(♀♀) galwesp generatie die na bevruchting weer eitjes legt voor de Knikkergal.

Onderzoek (Bellido et al. 2003: p. 173, p. 184) wijst uit dat in de Kollari-groep vrijwel alle bigame (♀♂) galwesp generaties afhankelijk zijn van Moseik, oftewel buiten het groeiseizoen van Zomereik en Wintereik op zoek gaan naar beter eetbare knoppen. Meestal overwintert ei of larve in de gal.

Beschrijving Knikkergal (♀♀):
De gal heeft een kogelvorm, 10-20 mm. doorsnee, eerst groen, later bruin, glad, onbehaard, soms fijn gestreept, met een dikke harde wand.
De gal bevat een larvenkamer in het midden van de gal. Als de gal meerkamerig is, komt dat door inwoning van andere insecten.
De gallen zitten (soms met meerdere samen) in de bladoksels van tweejarig hout, en drukken de knoppen opzij in de groei. Daardoor lijken het knopgallen.

Verwisselbaarheid:
In Zuid-West Europa (Spanje, Portugal en Zuid-Frankrijk) heeft de Knikkergal een dubbelganger, Andricus hispanicus [Hartig, 1856]. De galvorm is identiek, maar het dier erin niet. Dit dier heeft voor de bigame (♀♂) generatie de Kurkeik (Quercus suber) in gebruik. De Moseik (Quercus cerri) die de Knikkergalwesp nodig heeft voor waardwisseling, ontbreekt daar.
In Oost-Europa (Slovenie, Griekenland, Turkije), en verder in een lijn tot/met Iran heeft de Knikkergal een bijna-dubbelganger, Andricus infectorius [Hartig, 1843] of Istrische gal, die je kunt beschrijven als een Knikkergal op een steeltje. Van die galwesp leeft de agame generatie op Zomereik, Wintereik en Zachtharige eik, en de bigame generatie op Moseik.

Beschrijving Vogelnestgalletje (♀♂):
Op de moseik komen twee galvormen voor. Meestvoorkomend is het Vogelnestgalletje, op een gewone knop.
Het Vogelnestgalletje op moseik is een heel klein galletje van 2-3 mm lang en 2 mm dik met een onbehaard, fijnkorrelig, geelbruin tot schorsgrijs oppervlak. Meerdere gallen in een knop. Als ze groeien drukken ze de knopschubben uit elkaar en worden zo zichtbaar. In slapende knoppen zit maar een gal per knop, langwerpig, gekromd.

Bellido et al. 2003:
Bellido D., Ros-Farré P., Melika G., Pujade-Villar J., Review of the asexual forms of the Andricus kollari species-group (Hymenoptera: Cynipidae, Cynipini), Folia Entomologica Hungarica, 64, 2003, 171-222.

In Park Spoorzicht komen ze sinds 2000 voor; ook op ander plekken in Diemen zijn ze te vinden.

Lexicon:

WT	NL	EN	DE	FR
	Generatiewisseling	generation alternation	Generationswechsel
	Waardplekwisseling	host location change	Wirtplatzwechsel
	Waardwisseling	host change	Wirtswechsel
Inquiline	koekoeksjong	inquiline	Einmieter	Inquiline
Quercus canariensis W., Syn.: Quercus faginea Lam.	Canarische eik	Algerian oak, Mediterranean oak	Algerische Eiche	Chêne des Canaries, Chêne de Mirbeck
Quercus cerris L.	Moseik	Turkey oak	Zerreiche	Chêne cevelu, Doucier
Quercus ilex L.	Steeneik	evergreen oak, holm oak	Steineiche, Grüneiche	Chêne vert, Chêne yeuse
Quercus robur L.	Zomereik	pedunculate oak, English oak	Stieleiche	Chêne pédonculé
Quercus petraea M. (Li.)	Wintereik	sessile oak, durmast oak	Steineiche, Traubeneiche	Chêne rouvre, Chêne sessile
Quercus pontica K.K	Pontische eik	Armenian oak, Pontic oak	Armenische Eiche, Pontischee Eiche	Chêne d'Arménie Chêne du Pont(in)
Quercus pubescens W.	Zachtharige eik	pubescent oak, white oak	Eichenhain, Flaumeiche	Chêne pubescent, Chêne blanc
Quercus pyrenaica W.	Bergeik , Pyrenese eik	Pyrenean oak	Spanische Eiche, Pyrenäen Eiche	Chêne tauzin, Chêne doux
Quercus suber L.	Kurkeik	cork oak	Korkeiche	Corcier

Vorige scherm